Çeşitli nedenlerle çocuğu olmayan ya da kariyer yapmak isteyen kadınlar, yumurtalarını dondurup yıllar sonra diledikleri zaman hamile kalabilecek.
Ayşe Kalyoncu sekiz sene boyunca defalarca kist, yapışıklık, miyom ameliyatları geçirdi. Pek çok kez tüp bebek denemesi yaptı, ama nafile. En sonunda yumurtalıkları iflas etti ve yumurtalık rezervi tükendi. Tek umut ışığı, gittiği hiçbir doktordan “senin çocuğun olmaz” cümlesini henüz duymamış olmasıydı.
Sperm sayımları, testler, ameliyatlar için para biriktirdikçe yeniden deneyebiliyorlardı. Kalyoncu artık pes etmeye başladığı anlarda dahi eşinin (Ayhan) umudu hiç tükenmedi. Çift son bir kez daha denemeye karar verdi. Bu denemede şansı yaver giden Ayşe Kalyoncu sekiz yılın sonunda hamile kaldı. Birçok hekimin, doğduğunda 2 kilo 900 gram ve 46 cm olduğu için kuşkuyla baktığı Seray şimdi iki yaşında ve çok sağlıklı.
“Yakın zamanda yumurta bankaları kurulacak”
Kalyoncu, dünyada yumurta dondurma yöntemiyle hamile kalan kadınlardan sadece biri. Ama onun diğerlerinden başka bir farkı var. Ayşe hanım yumurtalık fonksiyonu zarar gördüğü için daha önce donör olan yani yumurtalarını donduran bir kişinin yumurtasını kullanarak hamile kaldı. Bu yöntem henüz Türkiye’de uygulanmasa da kısa zaman önce ABD ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) uygulanmaya başladı. Hatta 20 yıl önce Amerika’da yumurta dondurma yöntemini ilk kez gerçekleştiren Prof. Dr. Kutluk Oktay’ın verdiği bilgilere bakılırsa yakın zamanda sperm bankası gibi hizmet veren yumurta bankaları kurulacak.
Oktay ABD’de hayata geçmesi planlanan yeni projeyi şöyle anlatıyor: “Bunun için yumurta dondurma tekniğinin biraz daha geliştirilmesi bekleniyor. Teknik tam olarak oturduğu zaman donörlerden alınan yumurtalar dondurulacak, alıcı aile geldiği zaman yumurta hazır olacak.” Böylece, donör yumurtasıyla hamile kalmak isteyen kadınlar da tıpkı sperm bankalarında olduğu gibi katalogdan kaş, göz rengi, boy özelliklerine göre seçim yapabilecekler.
Kadınların tercihi yumurta bankaları olacak
Üstelik, yumurta dondurma tekniğindeki son gelişmeler sayesinde uzmanlar, bu bankaların düşünüldüğünden de çabuk hizmete geçeceğini öngörüyor. Örneğin birkaç yıl önce uygulanmaya başlayan vitrifikasyon tekniğiyle yumurta dondurma işlemi daha yaygın bir uygulama alanına kavuştu. İşlem uzun yıllar yavaş dondurma yöntemiyle yapılıyordu. Artık yumurtaların hızla dondurulmasını sağlayan bu metotla kısa sürede daha çok kadın bu işlemi tercih etmeye başladı.
Prof. Dr. Oktay yeni teknik sayesinde, daha önce bazı riskler taşıyan yumurta dondurma işlemindeki başarı oranlarının gittikçe standarda yaklaştığını dile getiriyor. Başarı oranı, dondurulmamış yumurtayla sağlanan gebelikler neredeyse eşit düzeye ulaştı. Bahçeci Grubu Tüp Bebek Laboratuarları Direktörü Doç. Dr. Nadir Çıray da yumurta dondurma yöntemiyle doğan çocuklarda herhangi bir bozukluğa rastlanmadığını söylüyor: “Bin çocuk içindeki anomali, yani sakat bebek oranı yüzde 1,2. Bu, normal doğumlarda anomali görülen çocukların oranıyla aynı.” Prof. Dr. Oktay da uzmanla aynı görüşü paylaşıyor: “10 yıl önce sağlıklı doğan bebek sayısı şimdikinin 10’da biri kadardı. Bugün başarı oranlarında ciddi bir artış var. Doğan çocuk sayısı bine yaklaştı.”
“Yumurtaların saklama koşulları önemli”
Dondurulmuş yumurtaların ne kadar süre bekletilebileceğine gelince. Prof. Dr. Oktay’a göre bunun için sınırlı bir süre yok: “Bir kere dondurulduktan sonra o yumurtalara bir şey olmuyor. Ama saklama koşulları önemli. Isının sabit olması lazım, dolayısıyla profesyonel merkezlerde saklanması gerekiyor.” Yumurtaların saklandığı tanklar sıvı azot dolu. Ve sıvı azotun -180 derece olması gerekiyor. Dr. Çıray, tekniğin embriyologlar tarafından uygulanması gerektiğini söylüyor.
“Yumurta havuzundaki azalma bazen genç kadınlarda da yaşanıyor”
Türkiye’deyse 2005’ten bu yana yalnızca yumurtalık fonksiyonu zarar görmüş hastalar ve kanser hastalarının doğurganlığını korumak için kendi yumurtalarını dondurma işlemine yasal olarak izin veriliyor. Gen-Art Tüp Bebek Kadın Sağlığı ve Üreme Biyoteknoloji Merkezi’nde iki yıldır yumurta dondurma işlemi yapıldığını söyleyen Op. Dr. Sertaç Şen, “Şimdiye kadar sekiz hastada uygulandı. Henüz hiçbiri çözülmedi, halihazırda donma süreci devam ediyor” diyor.
Doç. Dr. Çıray ise kadınların yumurtalık havuzundaki azalmalarla sıkça karşılaştıklarını söylüyor: “Yumurta havuzundaki azalmalar ileriki yaşlarda olabileceği gibi bazen genç kadınlarda da yaşanıyor. 25 yaşındaki bir kadının yumurtalık havuzunda bazen 45 yaşındaki bir kadının havuzundaki kadar az yumurta bulunuyor. Erken menopoz ya da yumurtalık rezervinde azalma olarak adlandırdığımız bu sorun karşısında yumurta dondurma işlemini uyguluyoruz.”
Donasyon yöntemiyle hamile kalan kadınların sayısı artıyor
Diğer taraftan hastalık dışındaki sebeplerden yumurtalarını dondurmak ya da Kalyoncu gibi başka bir kadının dondurulmuş yumurtasıyla bebek sahibi olmak isteyenler ABD’yi ya da KKTC’yi tercih ediyor. Kıbrıs Tüp Bebek Merkezi Direktörü Dr. Halil İbrahim Tekin “son günlerde donasyon yöntemiyle hamile kalan kadınların sayısının arttığını” söylüyor. “Bu tedavi sayesinde doğan dört bebeğimiz ve 30’a yakın devam eden gebeliğimiz var.”
Bu yöntem, başarılı ve bekar kadınların yeni gözdesi
Evet, tam düşündüğünüz gibi, Türkiye’de yasal değil ama dünyada bu yöntem kariyerinde başarılı bekar kadınların yeni gözdesi. 25 yaşında kariyer yapmak isteyen bir kadın 10 yıl sonra çözdürmek üzere yumurtasını dondurup çocuk sahibi olabiliyor.
Ama işlemin bazı ayrıntıları var. Donör olarak kabul edilen kadınlar, belli uluslararası kurallara bağlı olarak seçiliyor. Tüm işlemler Amerika’daki Amerikan Üreme Tıbbi Cemiyeti (ASRM) ve Avrupa’daki Avrupa İnsan Üreme ve Embriyoloji Derneği’nin (ESHRE) yayınladığı kriterlere uygun olarak yapılıyor. Hem ABD’de hem de KKTC’de yumurtasını dondurmak isteyenlerin öncelikle bazı kontrollerden geçmesi gerekiyor. Yaş, sosyal durumu, hamileliği ertelemek istediği süre ve psikolojik bir rahatsızlığının olup olmadığı en önemli kriterler. Bunların hepsine bakıldıktan sonra istek mantıklıysa bir araştırma protokolü içerisinde yumurta dondurma işlemleri başlıyor.
Prof. Dr. Oktay, Türkiye’deki hastalarının çoğunlukla fiziksel problemleri bulunan, başka yerde başarılı olamamış veya erken menopoza girmek üzere olan kadınlardan oluştuğunu söylüyor. Uzman, “Türkiye’de donör yumurta legal olmadığı için bu hastalar donör yumurta ile hamile kalmak isterlerse Amerika’ya gidiyorlar” diyor.
Donörlere emeklerinin karşılığında bir ücret veriliyor
Geçen günlerde Kıbrıs’ta üniversiteli gençlerin donör olarak kullanıldığı söylentileriniyse Tekin şöyle açıklıyor: “Ben şimdiye kadar öğrenci donör hiç kullanmadım. Öğrenci kullanırsanız sonuçlar kötü olur, bu durumda da hasta sizi bırakır başka bir merkeze gider. Böyle merkezlerin olduğu duyumunu aldık. Zaten onların soruşturmaları da devam ediyor.” Tekin, donörlere emeklerinin karşılığında bir ücret verildiğini ama bunun aile tarafından ödendiğini özellikle vurguluyor.
Oktay, donörlere para ödenmesini ve bunun Amerika’da yaygın olmasını doğal karşılayanlardan. “Verilen ücret onların emeklerinin karşılığı, çünkü bir, iki hafta gidip geliyorlar. Enjeksiyonlardan geçiyorlar. Yani yumurta başına verilen bir para değil de hasta iki hafta sizin için çalışmış gibi görülüyor. Siz ona zamanı için ödeme yapıyorsunuz” diyor Oktay. “Donörlere bu emekleri karşılığında 7-8 bin dolar ödeniyor. Bu miktar eyalete göre değişiyor.”
Öte yandan bazı tartışmalar var. “Yaşı ilerlemiş hastalarda başarı oranları çok iyi görünmediğinden bu yöntemi tavsiye etmiyoruz” diyor Oktay. “Ve mutlaka yöntemin hâlâ gelişmekte olduğunu hastalara açıklıyoruz.” Uzmanlara göre yine de en ideali, doğal yollardan hamile kalmak. Hele ki kadınların yaşam süresi uzayıp sağlıklı çocuk sahibi olmak için tıp zamanı zorlarken.
Spermleri dondurmak daha kolay
Yumurta hücresi insan vücudundaki en büyük hücre. Bir sperm hücresi yaklaşık 5 mikron kalınlığında, 7-10 mikron uzunluğunda. Yumurta hücresinin büyüklüğü ise 100 mikron ve içinde spermlere oranla çok fazla sıvı bulunuyor. Dolayısıyla bu sıvı kristalize olmadan ve hücrelere zarar vermeden dondurmak gerekiyor. Yani spermleri dondurmak daha kolay.
İşte bu nedenle bugün spermler, donmuş halde bankalarda saklanabiliyor. Klasik dondurma yöntemlerinde buz oluşumunu engellemek için hücrenin içindeki su dışarı alınıyor ve yerine koruyucu bir sıvı yerleştiriliyor. Ancak bu koruyucu sıvıların embriyo açısından riskleri bulunuyor. Vitrifikasyon yöntemindeyse koruyucu sıvılar yerine hücre içi suyunu çok hızlı bir şekilde hücre dışına alan sıvılar kullanılıyor. Özetle bu yöntem sayesinde embriyo, kristalleşmeye fırsat vermeyecek kadar hızlı bir şekilde donduruluyor.
Yumurta Bankası haberi 11 Ekim 2009 tarihinde Newsweek Türkiye dergisinde yayınlanmıştır.