“Modernin İcrası: Atatürk Kültür Merkezi 1946-1977” sergisinden

En önemli proje

O arşivi kim görse, gördüklerini kamuoyuyla paylaşmak ister büyük ihtimalle. Hele ki Atatürk Kültür Merkezi gibi bir binanın zorlu yapım aşaması ve kapandığı döneme kadar geçirdiği evreler hayli dikkat çekici olabilir. Her ne kadar ‘dikkat çekici’ desek de, Pelin Derviş’in de dediği gibi; “Pek çoğumuzun AKM ile ilgili anıları vardır, özellikle son yıllarda basında en çok konuşulan modern yapılardan biridir vs. Buna rağmen AKM’yi ne kadar tanıdığımız meçhul. Örneğin onu var eden aktörlerin kim olduğu, malzeme ve teknik olarak kapsamı çok da bilinen/konuşulan konular değildi.” İşte bu sergi sayesinde sadece inşaatı 23 yıl süren ve tamamen bitmesi 31 yılı bulan AKM’yi her şeyiyle tanıyoruz.

Atatürk Kültür Merkezi Büyük Salon / Atatürk Cultural Center, Grand Hall Fotoğraf / Photo: Reha Günay

Türkiye’deki modern mimarlığın bir ikonu olarak duran AKM’nin aynı zamanda modern bir düşüncenin ürünü olduğunu söyleyen Derviş, tam bu noktada sergi fikrinin ortaya çıktığını anlatıyor. Karakuş, arşivde yer alan detayları sergiye dönüştürmelerindeki amacın, bu işlerin daha büyük kitlelere ulaşarak bir bilinç oluşmasını sağlamak olduğunu söylüyor. İkili, ulaştıkları Tabanlıoğlu arşivini Salt Araştırma’da, herkesin ulaşabileceği şekilde sunuyor. “Çünkü hafıza önemli. Hafıza, Türkiye’de çok kolay yok edilen bir şey” diyor Gökhan Karakuş.

Araştırma başladığında ve sonlandığında AKM kapalıydı. Bir yandan bunu da sorgulamak istediklerini söylüyor Karakuş. AKM’nin Türkiye modern mimari ve tasarım alanında yapılan nadir yapılarından biri olduğunu şöyle anlatıyor: “Atatürk Kültür Merkezi, Türkiye’deki tek opera, tiyatro, bale gösterilerinin yapıldığı özel bir bina. Ve bunun gündemde olmasını, içindeki etkinlikleri, Türkiye’nin bugünkü çağdaş dünyasının içinde yer almasını hedefleyerek oluşturduk bu sergiyi. Çünkü orada hakikaten kamusal alanda çok büyük çapta etkinlikler oluyor. Türkiye’de hala şu an böyle bir yer yok. Dönemine göre çok iyi yapılmış bir bina. Tabii binanın inşaatı uzun da sürmüş. Serginin içinde sırf mimarlık değil tasarım da var, onu da vurgulama istedik.”

“Modernin İcrası: Atatürk Kültür Merkezi 1946-1977” sergisinden

Büyük Salon’da oturalım
Serginin girişinde 1912-2012 arası Taksim Meydanı’nın değişimini anlatan fotoğraflardan oluşmuş bir slayt gösterisi var. Bu kısa slaytı bir oturuşta defalarca izleyebilirsiniz. Taksim’in geçirdiği dönüşümü izledikçe hüzünleniyorsunuz. Sağ tarafta duvarda AKM ve ona katkısı olan isimlerin hikayeleri minik fotoğraflarla bezenmiş, kronolojik bir şekilde dizilmiş. Kronoloji kısmının hemen altında cam bölmelerde çeşitli afişler, oyun kitapçıkları, fotoğraflar bulunuyor. Tabii bu bölümde AKM’nin yandığı geceden fotoğraflar da mevcut. 1970 yılında Arthur Miller’ın “Cadı Kazanı” oyunu sahnelenirken, dekorun tutuşması sonucu AKM tamamen yanıyor. Söndürme sisteminin çalışmaması sebebiyle yangın çabucak yayılıyor, tüm binayı etkisi altına alıyor. Binlerce insanın rahatlıkla tahliye edilebileceği bir yapı olması sebebiyle can kaybı yaşanmıyor.

İstanbul Kültür Sarayı (bugünkü Atatürk Kültür Merkezi) yangını (27 Kasım 1970) İstanbul Palace of Culture (today’s Atatürk Cultural Center) on fire (November 27, 1970) Fotoğraf / Photo: Reha Günay

Alanın tam ortasında yer alan kulaklıkların bulunduğu beş istasyondaki puflara oturup Aydın Boysan, Johannes Dinnebier, Sadi Diren, Murat Tabanlıoğlu ve Ayla Tabanlıoğlu ile yapılmış röportajları dinleyebiliyorsunuz. Bir duvarda dünyadaki tüm kültür-sanat merkezlerinin işaretlendiği dev bir atlas bulunuyor. Bu atlasta özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında tüm dünyada yapılan modern opera-bale-tiyatro binaları yer alıyor. Pelin Derviş, bu haritada işaretli yerlerle ilgili durumu şöyle açıklıyor: “Hayati Bey’in arşivinde rastladığımız, üzerinde çalıştığını/düşündüğünü gördüğümüz binalar da ayrı bir renk koduyla bu atlasa işaretlenmiş durumda.”

Milliyet Sanat Aralık

Karakuş, “Modernin İcrası”nda başka bir dünya sunmaya çalıştıklarını ve herkesin gelip bu dünyayı sorgulamasını istediklerini söylüyor. “Herkesin sağına soluna bakıp, “Benim talep ettiğim, yaşamak istediğim çevre bu mu?’ diye kendine sormalı. Biz bunu sunuyoruz. Bakın arkadaşlar, 60-70’lerde böyle bir dünya varmış. Böyle bir dünya varken sizin dünyanız nasıl, bir kıyaslama yapın, fikir edinin’ diyoruz esasında.”

Atatürk Kültür Merkezi’nden hatıralar / Milliyet Sanat Aralık

Bu yazı Milliyet Sanat Aralık sayısında yayınlanmıştır.